Grafika freepik.com autorstwa „brgfx”
Jest oczywiste, że wierzyciel podejmuje różnorakie działania zmierzające do uzyskania od dłużnika należnej mu wierzytelności, jednak nie sposób tracić z pola widzenia, że niekiedy swoim zachowaniem może realizować znamiona przestępstwa wymuszenia zwrotu wierzytelności stypizowanego w art. 191 § 2 kodeksu karnego. Jest to typ kwalifikowany przestępstwa zmuszenia do określonego zachowania. Istotnym jest także, że przestępstwo to może być popełnione także przez osobę trzecią, której nie przysługuje dochodzona wierzytelność, niemniej jednak podejmuje ona działania wyrażające się w stosowaniu przemocy albo groźby bezprawnej właśnie w celu wymuszenia zwrotu określonej wierzytelności. Skoro ustawodawca użył pojęcia „wierzytelność”, stwierdzić należy że chodzi tylko o świadczenia należne. Trafnie podkreślił Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 10 stycznia 2002r. (sygn. akt: II AKa 340/01), że „wierzytelności, o których mowa na gruncie art. 191 § 2 k.k. nie dotyczą bliżej nieokreślonych, tajemniczych rozliczeń związanych z działalnością przestępczą określonych osób, lecz udokumentowanych prawnych należności, których istnienie wiąże się z określonymi zobowiązaniami prawa cywilnego”. Teza ta była wielokrotnie aprobowana i powtarzana – m.in. wyrok SA w Katowicach z dnia 12 lutego 2018r. (sygn.. akt II AKa 507/17); wyrok SA w Katowicach z 28 marca 2018r. (sygn. akt II AKa 143/17). Zatem słuszne jest twierdzenie, że jeśli wierzytelność nie istnieje, nie może być mowy o popełnieniu przestępstwa z art. 191 § 2 k.k. Co więcej, sprawca musi działać w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności „ze świadomością, że na podstawie obowiązującego prawa przysługuje mu (lub osobie, na rzecz której działa) wierzytelność, a więc że dłużnik jest zobowiązany do świadczenia” (tak trafnie: Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 2004 r.; V KK 282/04, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 18 lipca 2018r.; II AKa 212/18). Z uwagi na to, iż przepis art. 191 § 2 k/.k. ma zapobiegać samosądom, możliwe jest popełnienie omawianego przestępstwa przez sprawcę dążącego do zwrotu skradzionej rzeczy; wierzytelność zatem może wynikać z czynu niedozwolonego (zob. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 19 marca2004 r., II AKa 56/04; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 czerwca 2008 r., II AKa 147/08 ). Nie sposób jednak pominąć, iż wymuszenie korzyści nienależnej może wypełnić znamiona przestępstwa wymuszenia rozbójniczego (art. 282 k.k.). Przestępstwo wymuszenia zwrotu wierzytelności zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Z kolei przestępstwo wymuszenia rozbójniczego stypizowane w art. 282 k.k. zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. Obydwa przestępstwa ścigane są z urzędu.
